لجبازی در کودکان ۳ ساله تا نوجوانان ۱۷ ساله دیده می شود. لجبازی به صورت عدم همکاری، مشاجره، حاضر جوابی، نافرمانی، آزار عمدی دیگران، سرزنش کردن دیگران، زود رنجی در برابر دیگران، خشمگین شدن و رنجیدن، غرض ورزی و انتقام جویی که تا ۶ ماه طول می کشد و رفتار خصمانه در مقابل والدین و معلم ها دیده می شود، که صرف نظر از تاثیری که بر مسائل اجتماعی و تحصیلی و ارتباط با اعضای خانواده می گذارد، چنان چه بدون درمان رها شود در بیش از ۷۵ درصد موارد منجر به اختلال ضد اجتماعی و پرخاشگری و خشونت در بزرگسالی می شود. لجبازی را می توان با آموزش والدین، آموزش همزمان والدین و کودک و مداخله آموزشی- روان شناختی کودک و دارو درمانی درمان کرد.
آموزش والدین که کودک لجباز دارند: از آنجا که معمولا" والدین بیشترین تماس را با کودکان خود دارند و تاثیرگذارترند و از بهترین موقعیت برای تغییر رفتارهای ناسازگارانه کودکان و افزایش رفتار در آنها برخوردارند؛ آموزش والدین با نتایج بهتری همراه بوده و معمولا" مهارت های تربیت فرزند و همچنین فرمانبرداری کودک را بهبود می بخشد. در واقع آموزش الگوی ارتباطی والدین به منظور برخورد درست موثر با کودکان است و در نهایت در صورتی که بنا باشد کودک رفتار درست را نشان دهد و این رفتار باقی بماند باید در محیط طبیعی کودک رخ دهد. در حقیقت مادران به دلیل ناآگاهی یا نداشتن فرصت با کودکان، وقت کمتری را صرف برقراری ارتباط بهتر می نمایند و در ضمن رفتارهای بد کودک را بیشتر از رفتارهای خوب او مورد توجه قرار می دهند و همین امر باعث می شود که رفتاری منفی در کودک تقویت شده و با گذشت زمان و ایجاد چرخه منفی در تعامل والد - کودک به لجبازی و نافرمانی تبدیل شود. در برنامه آموزش والدین تلاش می شود چرخه منفی تعامل والد - کودک اصلاح گردد و از آن طریق رفتارهای نافرمانی کودک کاهش یابد. با استفاده از این روش والدین می آموزند که به رفتارهای مطلوب کودک هر چند کم باشد توجه کنند ولی هیچ گونه انتقادی به او نکنند و به او دستور ندهند و اجازه دهند کودک آزادانه بازی خود را ادامه داده به پایان برساند. همین امر باعث می شود، ارتباط نامطلوب بین والدین و کودک اصلاح شود. همچنین می بایست رشد نایافتگی و ناشایستگی های والدین، استرس والدین، نگرش های منفی والدین، نزاع و درگیری بین والدین کاهش یافته و روش های انضباطی مثبت در مدیریت رفتار کودک افزایش یابد.
آموزش والدین با روش ذهن آگاهی: در این روش به والدین آموزش داده می شود، که نسبت به فرزندشان رویکردی همدلانه، بدون قضاوت و توام با پذیرش بیشتری داشته باشند. آموزش ذهن آگاهی از طریق فرآیند تنظیم هیجان باعث کاهش علایم جسمانی که معمولا" با تجربه هیجان خشم است، می شود. به این صورت که، آموزش ذهن آگاهی به تکنیک های مهمی ازجمله تن آرامی، تکنیک وارسی بدن و ذهن آگاهی تنفس مجهز است و آموزش این تکنیک ها به مادران دارای کودکان لجباز که دائم رفتاری های پرخاشگرانه از خود نشان می دهند؛ می تواند تنش های بدنی آنان را کاهش دهد، زیرا والدین با آگاه شدن از احساسات بدنی و جسمانی خویش در طی این تکنیک ها، میزان آگاهی خویش را نسبت به مشکلات و هیجانات فیزیکی و جسمانی بالا برده و این امر منجر به کاهش تنش های جسمانی و در نتیجه کاهش رفتارهای پرخاشگرانه می شود که رابطه مادر و فرزند را خراب می کند. در حقیقت ذهن آگاهی باعث تعدیل احساسات بدون قضاوت و افزایش آگاهی نسبت به احساسات و هیجانات روانی و جسمانی می شود و به واضح دیدن، پذیرش هیجانات و دیگر تجارب درونی، همانگونه که اتفاق می افتد، کمک می کند. بنابر این به مادران کودکان لجباز کمک می کند که بتوانند پذیرشی بدون قضاوت نسبت به فرزند خود و رفتارهای آنها داشته باشند و آگاهی آنها از رفتارها و هیجانات خود قبل از اینکه به رفتار کودک پاسخ دهند، افزایش می یابد، که این امر به نوبه خود مانع از تکرار چرخه بدرفتاری کودک می شود. همچنین ذهن آگاهی از طریق ساز و کارهایی مانند؛ رویاریی، پذیرش، آرام سازی، حساسیت زدایی، تغییر روابط با افکار و تنظیم هیجان باعث کاهش اضطراب می شود.
منابع:
مقاله بررسي اثربخشي برنامه آموزشي فرزندپروري مبتني بر ذهن آگاهي بر سلامت عمومي مادران داراي کودک مبتلا به اختلال لجبازي نافرماني؛ مجله پزشکی دانشگاه ارومیه، دوره ۲۷ شماره ۷
مقاله تاثير آموزش الگوي ارتباطي مادران بر کاهش نشانگان اختلال نافرماني مقابله اي، مجله پزشکی دانشگاه تبریز، دوره ۳۴ شماره ۲