کودک وسواسی خود را از درون تحت فشار می بیند؛ فشار برای انجام کارها، برای رسیدن به هدف، برای پیشرفت و موفقیت و تصور می کند که استرس ها و تنش های فکری او از خارج بر وی تحمیل می شوند، در حالی که نوع تفکر او عامل اصلی این فشار هاست. تحقیقات نشان داده است که شروع وسواس در نیمی از مراجعان د ر دوران کودکی و نوجوانی بوده است. کودکانی که به وسواس مبتلا هستند، در چرخه تحولی دوران کودکی، بر اثر عملکرد علائم وسواس، دچار اختلال در عملکرد می شوند و اگر به طور موثر درمان نشود به صورت مزمن باقی می ماند. به دلیل ماهیت خاص، بسیار مقاوم و کاملا غیر منطقی حالات وسواس، درک و درمان وسواس برای روانشناسان مشکل است.
علت وسواس کودکان: روانشناسان تاکنون نتوانسته اند علت دقیق وسواس را شناسایی کنند، اما عواملی همانند، وراثت، روش های تربیتی والدین، ویژگی های خانوادگی، نابهنجاری کارکرد سیستم عصبی و آشفتگی های خلقی، در بروز این اختلال در کودکان دخالت دارند. والدین توجه داشته باشند که بروز این افکار و اعمال تقصیر کودک نیست و با افکار عادی کودک تفاوت دارد. مثلا" کودکی که نگران کثیف بودن دست هایش است، ممکن است چندی بار دست هایش را بشوید تا حدی که پوست دستش قرمز شود و یا کودکی که از درست بودن مشق ها و امتحانش شدیدا" مضطرب است، ممکن است بارها و بارها آن را پاک کند و دوباره بنویسد.
علائم وسواس کودکان:
- ترس از کثیفی
- ترس از ویروس ها و میکروب ها
- نیاز به همدری، دلسوزی و رسیدگی
- توجه بیش از اندازه به سر و وضع خود
- اعتقاد به خوش یمن بودن اعداد، روزها، ساعات و غیره
- داشتن افکار مذهبی منفی
- داشتن افکار پرخاش جویانه و تمایلات جنسی نامتعارف
- ترس شدید از داشتن بیماری ها و یا صدمه دیدن یکی از اعضای خانواده
- اشتغال شدید فکری درباره کارهای خانگی
- داشتن ایده ها و افکار مزاحم و ناخودآگاه
- افت تحصیلی ناگهانی و طول کشیدن بیش از اندازه انجام تکالیف درسی
- داشتن مراسمی طولانی برای خوابیدن
- لباس عوض کردن بیش از اندازه
- تعریف مکرر و یکنواخت درس های روزانه یا استفاده از جملات مکرر
- بروز اختلالات خواب
- طولانی شدن زمان استحمام
- شمارش اعداد یا گفتن عباراتی که از بروز اتفاقات بد برایشان جلوگیری کند
- تمیز کردن اتاقشان به صورت مداوم
درمان وسواس در کودکان:
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد: این درمان، مراجعان را از انکار افکاری که ممکن است داشته باشند، باز می دارد و آنها را به پذیرش و در آغوش گرفتن افکار خود به عنوان جزء لاینفک زندگی شان تشویق می کند. این نوع درمان از طریق استعاره ها و تمرینات تجربی در بالا بردن دانش روان شناختی مراجعان موثر واقع می شود و به خصوص در مورد کودکان که از طریق این نوع آموزش برقراری ارتباط با آنها راحت تر صورت می گیرد و روند درمانی را نیز تسهیل می کند. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد می تواند رابطه کودک را در رویارویی با تجارب درونی آزاردهنده خود عوض کند و باعث می شود کودک بیشتر با ماهیت فکرها و اعمال وسواسی خود آشنا شود و کمتر از قانون های ذهنی خود پیروی کند.
- درمان شناختی - رفتاری: در این درمان به کودک یاد داده می شود که با ترس هایش روبه رو شود و به اضطرابی که همراه با آن تجربه می کند فائق آید. یکی از مولفه های حیاتی درمان، مواجهه سازی به همراه پیشگیری از پاسخ است. مثلا" از کودکی که از میکروب می ترسد، خواسته می شود به دستگیره درب دست بزند، بدون اینکه اجازه داشته باشد دستان خود را بلافاصله بشوید. در طی ۵ تا ۷ جلسه درمان، می توان شاهد پیشرفت هایی در بهبود وسواس کودک بود. برخی پژوهشگران معتقدند که انجام این روش در کودکان و نوجوانان، سخت تر از بزرگسالان است.
درمان دارویی: موثرترین داروهای شناخته شده برای این اختلال، مهار کننده های باجذب سروتونین هستند. این داروها شامل کلومیپرامین و فلوکستین هستند که حتما با تجویز دکتر باید مصرف شوند.
- درمان های توام دارویی و غیر دارویی: جهت درمان موثرتر کودکان و نوجوانان مبتلا به وسواس؛ هر دو روش دارویی و غیر دارویی باید بکار گرفته شود. که پیشنهاد می شود نسبت به شناخت گروههای آسیب پذیر، تشخیص زود رس بیماری و برنامه های آموزش خانواده جهت جلوگیری از وسواسی شدن کودکان اقدام شود.
- درمان والدین: بیماری های روانی والدین، به ویژه مادر، غالبا" با مشکلاتی در فرزندپروری و مادرگری همراه است. لذا تشخیص بیماری های روانی والدین و درمان آنها به جای کودک، سودمندتر به نظر می رسد. همچنین شکست مادر در ایجاد یک ارتباط گرم، حساس و پاسخ دهنده و در عین حال مقتدرانه در سال های نخستین زندگی کودک، مشکلات رفتاری پایداری در کودک ایجاد می کند، موضوعی که در دو گروه مادران ( اضطرابی و وسواسی) بیشتر آشکار است.
منابع:
مقاله مقايسه تاثير فلوکستين و کلوميپرامين در کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلالات وسواس فکري- عملي، مجله دانشکده پزشکی مشهد، دوره ۵۰، شماره ۹۷
مقاله مقايسه اثربخشي دارو درماني و درمانهاي توام (دارويي- غيردارويي) بر وسواس كودكان و نوجوانان مراجعه كننده به كلينيك روانپزشكي كودكان، مجله دانشکده پزشکی اصفهان، دوره ۲۰، شماره ۶۷
مقاله اختلال وسواس- بی اختیاری مادر و اضطراب در کودکان، روانشناسی تحولی، دوره ۵، شماره ۲۰
مقاله تاثير درمان مبتني بر پذيرش و تعهد بر انعطاف پذيري روان شناختي کودکان مبتلا به اختلال وسواس بي اختياري، مجله سلامت روانی کودکان، دوره ۴، شماره ۳