ناخن جویدن و شست مکیدن، یک عادت شایع در کودکان است که عادتی خجالت آور، ناپسند و از نظر اجتماعی غیر قابل قبول است، که به نظر می رسد به عنوان واکنشی معطوف به خود در برابر فشارهای محیطی است و باعث بی نظمی و آسیب ناخن و کوتیکول آن، التهاب و عفونت ناخن و اطراف آن، مشکلات دندانی یا عوارض دیگر می شود. ناخن جویدن یکی از واکنش های رنجورانه و اختلال های عادتی ارضاء کننده است که در کودکان و حتی در بزرگسالان دیده می شود. جویدن ناخن نشانه اضطراب، ترس، تنبیه، تنهایی، نامنظمی ناخن ها، تقلید اعضای خانواده و راثت است. ناخن جویدن و شست مکیدن از جمله اختلالات عادتی هستند که می توانند بیانگر نیاز کودک به اطمینان و امنیت بیشتر باشند و منجر به عوارض جسمی و روانشناختی گردند. ناخن جویدن برخلاف انگشت مکیدن در سر فرصت انجام نمی گیرد. بلکه نشانه دلواپسی، اضطراب و ترس از امتحان، تنبیه و غیره است. کاملا" دیده شده که کودکان قبل از امتحان و بزرگسالان مثلا" در اتاق انتظار ناخن هایشان را می جوند. کودکانی که انگشتان خود را می مکند اکثر آرام و بی خیال هستند ولی آنها که انگشتان خود را می جوند، بی قرار، مضطرب و دارای انرژی زیاد هستند و حتی در خواب آرامش ندارند، جنب و جوش زیادی دارند، دندان هایشان را به هم می سایند، فریاد می کشند و خشم و غیظ در آنها به مراتب زیادتر دیده می شود. جویدن ناخن را بعضی حرکتی برای تخلیه هیجانات می دانند. گاهی کودک جویدن ناخن را از والدین خود یاد می گیرد و چون می بیند آنها در موقع ناراحتی این عمل را انجام می دهند، او هم برای رفع ناراحتی، به این عمل مبادرت می ورزد. لذا شناسایی عوامل مرتبط با بروز این اختلالات، حایز اهمیت است مثلا تغذیه  به موقع و مناسب شیرخوار، ارضای نیازهای دهانی وی را به همراه دارد و در صورت عدم پاسخ، این نیازها در سالهای بعد ادامه می یابد و خود را به شکل انواعی از اختلالات عادتی بروز می دهد.

سن شیوع: شروع این اختلال  و  مشکل در دوران کودکی است و تا ۴ یا ۵ سالگی رفتاری طبیعی تلقی می گردد. زیرا اغلب کودکان شست خود را در دهان می برند و یا با پوست خود بازی می کنند و یا پتو و عروسک را به صورت خود می کشند و به دندان می گیرند و به تدریج با افزایش سن این اعمال کاهش می یابد. ولی اگر در سنین بالاتر ادامه یافته و شدت نیز پیدا کرده است، به طوری که کودک بر اثر تکرار عمل به عضوی از خود آسیب برساند و یا باعث عفونت عضو گردد به آن اختلال یا مشکل اطلاق می شود.
ملاک های تشخیص اختلال ناخن جویدن:
۱- انگشتان را مکرر در دهان می کند که موجب زخم یا قرمز شدن آنها می شود
۲- ناخن ها را طوری می جود که زیر آن قرمز شده یا چرک می کند
۳- مرتب انگشت به بینی می کند که موجب زخم بینی می شود
۴- اشیاء مختلف مثل خودکار را در دهان کرده و ته آنها را می جود
۵- موهای خود را  می کند یا مرتب با انگشتان خود بازی می کند
۶- دچار اضطراب و نگرانی است

عوامل موثر در پیدایش ناخن جویدن:
۱- توجه افراطی والدین به نوزاد تازه متولد شده
۲- احساس تنهایی فرد و بی توجهی اولیاء و دیگران به او
۳- تماشای فیلم های مهیج و ترسناک
۴- دعوا و مطرح کردن اختلافات والدین در حضور کودک
۵- تقلید از اولیاء، دوستان و دیگران
۶- خستگی و بی حوصلگی کودک  و نداشتن سرگرمی مناسب
۷- انتظار کشیدن بیش از حد برای برآورده شدن توقعات
۸- انجام ندادن و حاضر نکردن تکالیف مربوط به مدرسه و وظایف محوله دیگر
۹- توقعات بیش از حد و خارج از توانایی والدین از کودک
۱۰- تنبیه و سرزنش شدن مکرر توسط والدین و دیگران
۱۱- ناخشنودی کودک از کیفیت رابطه خود، با والدین
۱۲- مورد مسخره و استهزاء و اهانت قرار گرفت توسط دوستان و همکلاسی ها
۱۳- مورد مقایسه واقع شدن با دیگران توسط والدین و به رخ کشیدن ناتوانی هایش
۱۴- تهدید به تنبیه شدید بدنی توسط والدین
۱۵- عجز و ناتوانی در برآوردن توقعات والدین
۱۶- هراس از دست دادن محبوبیت نزد والدین و بزرگترها
۱۷- عدم تشویق در کارها و در نظر نگرفتن توانایی ها و خلاقیت وی

درمان:
والدین توجه داشته باشند که تهدید و تنبیه، پاشیدن فلفل و داروهای تلخ روی انگشتان کودک موثر نبوده و حتی ممکن است ناراحتی او را تشدید کند. برای درمان این مشکل به جای توجه جویدن ناخن، باید به شخص مبتلا توجه کرد. به عبارت روشن تر درمان اساسی با شناخت علت بیماری و رفع منشاء اضطراب، هیجان و ناراحتی بیمار عملی خواهد بود. عمده درمان های مربوط به ناخن جویدن بر رفتار درمانی و شناخت درمانی متمرکز است. از فنون عمده در این دو روش می توان از تمرکز بر افزایش آگاهی، مهار محرک و ایجاد پاسخ های رقیب را نام برد. از فنونی که می توان در تکنیک شناختی - رفتاری کودکان استفاده کرد، روش قصه، نقاشی و عکس درمانی است.
روش قصه گویی: قصه گویی برای درک رفتار انسان طی سال های اخیر در حوزه های مختلف روان شناسی، فراگیر شده است. به علت محدودیت های شناختی و زبانی کودکان از یک سو و مشارکت پایین آنها در فعالیت های روان درمانی، قصه درمانی روشی عالی برای درمان کودکان است. قصه های زندگی فرصت های جدیدی برای رفتار و روابط با دیگران ایجاد می کند. قصه ها راه حل هایی را ارائه می دهند که شگفت انگیز و در عین حال شدنی هستند. برای درمان جویدن دندان باید قصه هایی با مضامین بدشکلی دندان برای کودک تعریف کرد، بدین صورت که قهرمان داستان دارای صورت زیبا است ولی به علت جویدن ناخن، دندان های او بد شکل شده است. همچنین  می توان قصه حسن کچل را تعریف کرد که به علت داشتن دست های کثیف و جویدن ناخن، کرم  وارد روده و معده او شده است. در حین تعریف قصه باید اشاره کرد که حسن کچل بخاطر جویدن ناخن، احساس درد شدید در ناخن هایش می کرده و بخاطر جویدن ناخن دچار بیماری های لثه، بیماری های گوارشی شده است. یا قصه ای تعریف کرد که مثلا سهیلا به خاطر ناخن جویدن، دهانش تبخال زده است.
نقاشی درمانی: نقاشی درمانی یکی از شاخه های اصلی هنر درمانی است. در این روش از فرد خواسته می شود یک فرد، موضوع یا وضعیت را نقاشی کند تا عملکردهای شناختی، بین فردی یا روان شناختی او مورد ارزیابی قرار گیرد. پایه و اساس نقاشی درمانی، وارد کردن افراد در فرایند ساختاری هنر برای بیان غیر مستقیم افکار و احساسات خود است. می توان به کودک گفت که نقاشی بکشد که در آن سهیلا به علت جویدن ناخن هایش، انگشت هایش ملتهب شده و احساس درد می کند یا شبنم بخاطر جویدن ناخن، بیمار شده و شب را در بیمارستان بستری شده است یا دهانش تبخال زده است. علاوه بر این ها، کشیدن نقاشی فردی با ناخن های سالم و رنگ زدن آنها با مداد شمعی را تمرین کند.

عکس درمانی: عکس درمانی نوعی روش تحلیلی و تفسیری است و درمانگران جهت برقراری ارتباط با درمان جوی پریشان خاطر از طریق تحلیل این تصاویر وارد عمل می شوند. در این روش خود مراجعین با پاسخ دادن به سوالات، اطلاعاتی در مورد عکس ها می دهند و به این وسیله درمانگران را راهنمایی می کنند. مثلا نشان دادن عکس افرادی  آسیب دیده که درد و اسهال و استفراغ دارند و پرسیدن سوال از کودک که چرا این فرد بیمار شده است و او را راهنمایی کردن که بفهمد به علت جویدن ناخن مریض شده است.  یا نشان دادن عکس های زیبای ناخن و طرز نگه داشتن صحیح از ناخن.
درمان با تلفیقی از چند فعالیت لذت بخش (قصه، عکاسی و نقاشی) برای درمان اختلالات رفتاری کودکان بسیار مناسب است. کودک از طریق این فعالیت ها حس های مختلف خود را درگیر می کند، با قصه می شنود، از طریق عکاسی می بیند و از طریق نقاشی کردن خود را درگیر در فعالیت های درمانی و تخلیه تنش های سرکوب شده می کند. همچنین وجود چندین فعالیت مختلف به طور همزمان در عود نکردن، تثبیت نشانه های درمانی و روند پیگیری درمان نقش بسیار مهمی دارد.
منابع:
مقاله اثربخشی پذیرش محور بر روی رفتارهای متمرکز بر بدن ( وسواس موکنی، ناخن جویدن، کند پوست)
مقاله تاثیر هنر درمانی (قصه گویی، عکاسی و نقاشی) مبتنی بر روی آورد شناختی- رفتاری بر اختلال ناخن جویدن منتشر شده در فصلنامه روانی کودک دوره چهارم شماره ۱
مقاله بررسی شیوع جویدن ناخن در دبستان های تهران و مروری بر علل و شیوه های درمانی آن
مقاله بررسی نحوه و مدت تغذیه با شیر در کودکان مبتلا به مکیدن انگشت و جویدن ناخن
مقاله ناخن جویدن، علل و درمان آن منتشر شده در پایگاه علمی www.ensani.ir