خشکی دهان به علت کاهش جریان بزاق یا در اثر تغییر کیفیت بزاق رخ می دهد. خشکی دهان به خودی خود، یک بیماری محسوب نمی شود؛ بلکه معمولا به عنوان عارضه حاصل از بیماری های دیگر محسوب می شود. دکتر معصومه شیرزایی استادیار بیمارهای دهان دانشگاه زاهدان، علل شایع خشکی دهان را؛ آتروفی غدد بزاقی، مصرف دارو، رادیوتراپی سر و گردن، سندرم شوگران، استعمال دخانیات و ابتلا به بیماری های سیستمیک می داند.(۱) درحالیکه دکتر غزاله حیدری راد استادیار طب سنتی دانشگاه شهید بهشتی علت خشکی دهان را، ناشی از حرارت مزاج، خشکی مزاج و غلبه صفرا( که علامت آن، زردی رنگ چهره، چشم، زبان، تلخی دهان، خشکی زبان، خشکی بینی، شدت تشنگی، سرعت نبض، کاهش اشتها و قی صفراوی به رنگ زرد ) یا غلبه سودا( که علامت آن، سیاهی زبان، ترشی و بدمزگی دهان، تغییر رنگ و تیرگی چشم و چهره، زیادی فکر، بی تابی، اندوه، ترس بدون سبب، کمی خواب، خشکی بینی و دهان، زبری پوست، بدبوئی تنفس، خواب های ترسناک) می داند(۲). به عوامل دیگری همانند بالا رفتن سن، از دست رفتن آب بدن، مشکلات تنفسی و همچنین، دیابت، بیماری های خود ایمنی و خروپف هم اشاره شده است. مطالعات نشان می دهد که خشکی دهان در زنان، شایع تر از مردان است. خشکی دهان دارای عوارضی همچون، پوسیدگی دندانی، سوزش مخاط و اختلال در بلع و تکلم است.

راهکارهایی برای رفع خشکی دهان:

راهکارهای طب سنتی: ۱- استفاده از مواد غذایی مرطوب (رطوبت زا) مانند برنج، پخته شده یا شیر، ماهی تازه، گوشت بز، غذاهایی که با کدو، اسفناج و خرفه آماده شده است.

۲- مصرف میوه : میوه های بادام، انجیر، انگور، هلو و باقلی تازه را مصرف کنید.

۳- پرهیز از مصرف ترشیجات، شوریجات و ادویه جات تند و تیز.

۴- داشتن خواب و استراحت کافی.

۵- اجتناب از حرکت شدید و افراطی، ورزش شدید و حرفه ای و راه رفتن و فعالیت در گرمای شدید در معرض خورشید.

۶- اجتناب از استرس های روحی و روانی وخشم وغم و اندوه و ترس بیش از حد.

۷- غرغره کردن اسفرزه، بهدانه، کتیرا، عصاره خرفه و عصاره خیار.

۸- استفاده از روغن بنفشه شیرین، روغن کدو و جرعه جرعه نوشیدن ماء الشعیر، آب کدو و آب خیار. اگر با موارد بالا خشکی دهان برطرف نشد. ترکیبات زیر را استفاده کنید:

۹- بهدانه را با آب نیلوفر و شکر مخلوط کرده و بر روی زبان مالیده و در دهان نگه دارند.

۱۰- به فوق شیره مغز تخم کدو و یا تخم خرفه و یا آب تربز و خیار بادرنگ مضمضه (مزه مزه به معنای چشیدن چیزی است ولی مضمضه به معنای شستشوی دهان با چیزی مثل آب یا غیر آن ) کنند.

۱۱- لعابات مانند لعاب اسفرزه را با سکنجبین سیب و لیمو( سکنجبین تفاحی لیمو) مضمضه کنند.

۱۲- کتیرا با شکر مساوی در دهان نگه دارند.

۱۳ - بهدانه و سپستان را در آب بجوشانند و شیرمغز تخم کدو و شیره تخم خیارین در شیر بز تازه بگیرند، لعاب حاصل از بهدانه و سپستان را با این شیره آمیخته و ترکیب به دست آمده را مضمضه کنند.

- جویدن آدامس: ۱- آدامس اربیت( هلند،Wrigly) که فاقد قند پوسیدگی زا است. ۲- آدامس بیوتن (آمریکا،Lacled) که علاوه بر فاقد بودن قند پوسیدگی زا، شامل سه آنزیم و یک پروتئین است که بصورت طبیعی در بزاق انسان وجود دارند. مجموع این ترکیبات خواص ضد باکتری و درمانی بزاق را فراهم می آورد.

- دستگاه بخور: توصیه می شود که با تهیه دستگاه بخور، رطوبت محل زندگی را بالا ببرید.

- کاهش مصرف دارو:   بیش از ۴۰۰ نوع دارو باعث خشکی دهان می شوند. مصرف آنتی هیستامین ها و داروهای ضد احتقان را کاهش دهید.

- شستشو: دهان را مکرر بشوئید.

- عدم مصرف الکل و کافئین: نوشیدنی های حاوی کافئین مثل چای و قهوه را مصرف نکنید.

منابع:

۱- مقاله عوامل موثر در خشکی دهان

۲- مقاله مروری بر علل انواع و درمان خشکی دهان و بیماره های مرتبط با آن در طب سنتی ایران