اسطرلاب مثل کامپيوتر، اما از آن پيشرفته تر است. چون داده هاي مورد نياز را اندازه گيري،‌ تحليل و پردازش مي کند و حدود ۲۰۰ نتيجه جالب و کاربردي به دست مي آورد. اسطرلاب که آن را آيينه نجوم يا جام جهان نما نيز ناميده اند، از جمله اختراع هاي ايرانيان و مهمترين و پرکاربردترين ابزار نجومي و محاسباتي به جاي مانده از دوران قديم است. اسطرلاب صد در صد ابزار محاسباتي نيست. بلکه يک وسيله عملي است که بخشي از کاربردهايش محاسبه و بخشي، رسيدن به داده هاي معلوم است. خيلي از متون مهم يا درجه ۲ دوره اسلامي، اسطرلاب را ترازوي ستارگان معنا مي کنند که احتمالا به سراغ وا‍ژه شناسي عاميانه رفته اند. اگرچه براساس قواعد تکوين زبان هاي هند و اروپايي ( که زبان هاي يوناني، انگليسي و فارسي متعلق به اين خانواده زباني هستند) اسطر در کلمه اسطرلاب ممکن است به ستاره ربطي داشته باشد و لاب آن را ترازو معنا کرده اند که اين احتمالا برگرفته از واژه شناسي عاميانه است. اما در اولين متون اسطرلاب را اخذالکواکب ترجمه کرده اند. اسطرلاب بر پايه اعتقاد برخي اهل نظر که حرکت کلي مرئي را از آنِ زمين و از غرب به شرق مي دانند،‌ ساخته شده است. برخلاف آنچه گفته مي شود، قديمي ترين اسطرلاب در منطقه خوارزم ايران کشف شده است و نه در يونان. دومين اسطرلاب در بابل و سومين نمونه اين ابزار در يونان به دست آمده است. اسطرلاب از نظر ساختاري سه نوع است. اسطرلاب خطي، کروي و مسطح. ام (مادر)، صفحه هاي مختلف روي اسطرلاب، شبکيه (صفحه عنکبوتي)،‌ عضاده (خط کش) و قطب،‌ بخش هاي اصلي هر اسطرلاب را تشکيل مي دهند. اسطرلاب دو دسته کاربرد اصلي و اختياري دارد. از کاربردهاي اصلي اسطرلاب اندازه گيري زاويه ارتفاع خورشيد يا ستارگان،‌ اندازه گيري زاويه ارتفاع ساير اجرام،‌ تطبيق نقشه آسمان با افق ناظر، تعيين موقعيت اجرام سماوي (مختصات استوايي يا دايره البروج) و محاسبه موقعيت اجرام سماوي در زمان دلخواه است. کاربردهاي اختياري اين ابزار نيز عبارت است از تعيين زمان با استفاده از موقعيت خورشيد و ستارگان،‌ گاه شماري،‌ تعيين مختصات ستارگان روي کره سماوي، تعيين قبله،‌ تعيين نصف النهار، جهت يابي،‌ تعيين مختصات جغرافيايي ناظر، تعيين اوقات شرعي،‌ تعيين مطالب مهندسي و رياضي (مثل سينوس، کوسينوس،‌ تانژانت و کتانژانت) و تنجيم و طالع بيني (تعيين زمان طلوع يک صورت فلکي).