معماری مساجد گذشته به گونه ای بود که معماران وهنرمندان علاوه بر استفاده از فنون خاص معماری، تمام هنر خویش را به کار می گرفتند تا مسجدی بسازند که جز ءجزء آن سبب آرامش نمازگزار باشد و او را به توحید وخداشناسی رهنمون شود. بین مؤلفه های رمزگان معماری که شامل مؤلفه های کالبدی، سازمان فضایی، نور، کالبد و هندسه، سلسله مراتب همبستگی وجود دارد؛ و هر چه میزان مولفه های رمزگان معماری عدد بالاتر باشد، میزان حضور قلب در افراد کاربر آن مسجد بیشتر می شود. درک وجود رمز در مساجد به صورت مستقیم یا جبری نبوده بلکه به صورت منبعی شناختی و ادراکی در بستر فعالیت های روزمره نمازگزاران در مسجد حاصل شده است و با ایجاد تصاویر ذهنی و تسهیل فعالیت ها و رفتارهای خاص بروز می کند. اگر حتی یکی از پنج مولفه رمزگان کالبدی معماری از مسجد حذف شود، میزان حضور قلب نمازگزاران کمتر خواهد شد. هماهنگی و به کارگیری پنج مولفه بین رمزگان کالبدی معماری هر چه بیشتر باشد، رمزگشایی از رموز مستتر و آشکار تعریف شده در آن مسجد نیز بیشتر می شود. نمازگزارانی که ارتباط مداوم تری با مساجد دارند، به عناصر کالبدی آن توجه بیشتری می کنند و هر چه رموز تعریف شده در مساجد توسط مردم بیشتر درک شود، احساس حضور قلب بیشتری در آنان صورت می گیرد.