در دوره شکوفای امپراتوری سلجوقی، ایران به آبادانی های فراوان رسید و آثار گوناگون و متعددی از جمله بازارها، بناهای عام المنفعه، دیوانی، حمامها، مدارس علمیه، کاروان سراهای درون شهری و برون شهری، خصوصا مساجد جامع برای تمامی شهرهای ایران با ویژگیهای بسیار حساب شده و با شیوه طرح، اجراهای اصولی و بخصوص نماسازی های شگرف به وجود آمد. از آثار مساجد به جا مانده از خشم ویرانگری های مغول، می توان از شیوه گنبد خانه خواجه نظام الملک طوسی در مسجد جامع اصفهان، با «نقول » سازی های بسیار چشم نواز، تاق نماسازی های شگرف، گوشه سازی های «تاق بندی» به نام «پتکین و پتکانه » سازی های بسیار با ارزش با شیوه های هنر آجرکاری برای پای گنبد، تبدیل زمینه چهار به هشت و شانزده، و سی و دو، و شصت و چهار ضلعی تا پای دایره برای پوشش گنبدخانه، یاد کرد که دارای «ترنچیها، ترنچه ها» و خط کوفی آجری در گرداگرد «گنبد خانه» است. بالاخره می توان از پوشش گنبدخانه با نقوش ترکین آجری و در متن ترکین «مثلثیهای کمانی» از گلچین های کلوکبندان آجری نام برد که به حق عظمتی از سلیقه و خلاقیت را در این گنبدخانه به وجود آورده که همتای آن در کمترین آثار معماری اسلامی جهان دیده می شود. جدا از این گنبدخانه مسجد جامع اصفهان، گنبدخانه تاج الملک نیز در وضعی مشابه گنبدخانه خواجه نظام الملک، اما بزرگتر و با کتیبه خط کوفی آجری زیبا و پرقاعده از اصول، شامل آیه ۵۴ از سوره مبارکه اعراف است که نام بانی آن، ابوالقاسم مرزبان بن خسرو فیروز شیرازی (ملقب به تاج الملک)، به سال ۴۸۱ هجری قمری ذکر شده است در دوره سلجوقی، هنر کاشی پزی و کاشی کاری و گچبری نیز در کنار هنر آجرکاری پدیده های دلنشینی بودند که برای خانه های خدا به وجود آمدند. از این میان می توان به کتیبه های خط گچبری «کوفی شجریا» و «مزهر» بسیار زیبا در زیر «دورها» و در جای جای گنبدخانه مسجد جامع اردستان و مسجد جامع برسیان، با گچبری های بسیار ارزشمند اشاره کرد که از نقوش خط و اسلیمی و ... که گچبران پدیده های هنر گچبری آن را از دوره های قبل می دانند. به طور خلاصه، می توان به هنر گچبری های پرنقش با انواع اسلیمی و نقوش هندسی و بسیاری دیگر از ارزش های بی مانند این دوره اشاره کرد. هم چنین می توان از نقوش گره هندسی و خط معقلی بنایی کاشی اجرا شده در میل مسجد على که در پای «مسجد سنجریه» بوده، با دنیاها نقوش خط آجری بر زمینه گچی شطرنجی هزار بافت » در شروع ساقه منار گلدسته» و زیباترین نقوش آجری که در گردونه این گلدسته ساخته شده است، یاد کرد. غیر از اصفهان پایتخت سلجوقیان، در شهرهای دیگر ایران، هنرهای بدیع و وابسته به معماری برای مساجد جامع به وجود آمد، که از این میان می توان به میل منقوش آجری و گنبد ارزشمند مسجد جامع کهنه کاشان اشاره کرد که کهنسال ترین بنای تاریخی کاشان به شمار میرود. نقوش آجری و گچبری های مساجد جامع گلپایگان، قزوین، بروجرد، زواره، گنبد علویان (مسجد علویان) و نیز در اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره خوارزمشاهی، مساجدی شگرف از پدیده های هنر معماری اسلامی با زیباترین شکل ممکن در خراسان بزرگ (مملکت خراسان) به وجود آمد. در این مساجد از هنر نقش آجر با آجر و انواع گلچین های معقلی و گره معقلی بهره فراوان برده شد. در اکثر این مساجد از شیوه مساجد یک و دو ایوانی استفاده شده که منحصر خطه خراسان است. از این میان به مسجد جامع زوزن اشاره می شود که از بقایای ارزشمندترین نقول سازی قطار مقرنس ها و زیباترین انواع گلچین های کاشی و آجر، گچبری و نقوش ایوان، تخریب شده به دست مغول ویرانگر، به یادگار مانده است. هم چنین زیباترین نوع آجرکاری از خط کوفی و حاشیه کشی کتیبه و سر پایه های ایوان بی همتای مسجد گناباد به شکل گود و برجسته که هنری است منحصر بفرد، برای معماری ایران به وجود آمد. در ضمن در دوره سلجوقی، کاشی های بزرگ خشتی بسیار ارزشمندی به نام «سلطان سنجری» برای برخی از محراب مساجد بارگاه امام رضا (ع) خلق شد که تاکنون نمونه آن در هیچ یک از مساجد جهان اسلام دیده نشده است. پدیده های بسیار شگرف از هنر کاشی گری که زینت بخش موزه های دنیا شده است.