معماری و صناعات وابسته در تمدن اسلامی، به رغم برخی تفاوت های ماهوی با علوم، جهت برآوردن مقاصد نظری و عملی خود، عمیقا به ریاضیات وابسته بوده اند. این مدعا توسط شواهد مکتوبی همچون دانشنامه های علوم و متون ریاضیات و نیز میراث معماری برجای مانده از این تمدن تأیید می شود. دانش ریاضیات معماری در متون ریاضیات که محصول پیوند ریاضیدانان و اصحاب معماری است، بر وجود مرزهای تعامل و پیوند علوم ریاضی با معماری در فرایند ساخت بنا در دوره اسلامی روشنی می افکند. تدقیق مبانی هندسه و اعداد و نجوم و محتملا برخی صور نجومی در فرایند طراحی و نیز کاربرد علوم حساب و حیل در فرایند برپایی بنا و مهندسی ساخت برای دبیران و مسؤلان مالیه، بخشی از مناسبات علوم ریاضی و معماری است. به عبارتی بخش کوچکی از آنچه امروزه ذیل علوم مهندسی مکانیک سیالات، عمران (آب، راه سازی، نقشه برداری، متره برآورد و...) و نیز حسابداری در ساخت معماری کاربرد داشته است، در گذشته، ذیل متون ریاضیات به رشته تحریر در آمده بود. اما نقش نه چندان مؤثر کاربرد عملی متون ریاضیات برای معماران در فرایند طراحی معماری، فرضية استخراج مستقيم دانش ریاضی معماری را از این متون بسیار دور از واقعیت می سازد. به تعبیری، هرچند بخشی از مناسبات معماری و علوم دقیقه یا دانش ریاضیات معماری، ذیل این متون قابل بازخوانی است، این دانش بیشتر دانش ریاضیدانان است تا دانش ریاضی معماران.
واقعیت این است که با وجود وابستگی عمیق صناعات معماری به علوم دقیقه، شناخت نقش و ساز و کار علوم ریاضی در اصناف معماران و رویکرد ایشان به این علوم، تنها از طریق بررسی متون علمی حاصل نمی شود، بلکه این شناخت افزون بر چگونگی مناسبات اصناف معماران با دانشمندان علوم دقیقه از مجرای متون علمی، متکی به شناخت زمینه ها، روح علمی حاکم بر زمانه خلق آثار و سیر تحول اندیشه هایی است که این آثار در بستر یا مبتنی بر آنها شکل گرفته اند. شواهد تاریخی که از ارتباط ریاضیدانان با استادان تراز اول صناعات معماری به دلیل جایگاه مشترک در دستگاه حکومتی وجود دارد، دست کم نشان می دهند که اصحاب صناعات، به ویژه در قرون نخستین اسلامی، می توانستند بخشی از دانش علمی و فنی خود را از ریاضیدانان و برخی متون علمی اخذ کنند.
اما به راستی سازوکار ارتباط اصناف معماران با ریاضیدانان و متون ریاضیات برای کسب علوم ریاضی مورد نیازشان چگونه بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش، لازم است میان استادان یا پیران صناعات و دیگر افراد صنف در کسب علوم و فنون تفاوت قائل شد. محمد بن زکریای رازی (حدود ۳۱۳-۲۵۱ق) با طرح دقیق این تمایز، الگوی دست کم روشنی را از این ساز و کار ارائه می دهد. به گفته زکریای رازی، «حکمای» صناعات روشها و فنون را با حفظ اسرار حرفه ای توسعه میدادند و دیگر افراد صنف، بعضا بدون آنکه خود «حکمت و برهان» صناعت خود را بدانند، از روشهای آنان پیروی می کردند. شواهدی در دست است که نشان میدهند حکیمان یا مهندسان معماری مانند قوام الدین شیرازی و خاندان معماران لاهوری که شمارشان در دوره اسلامی چندان زیاد نبوده، دست کم دستی در علوم ریاضی داشته یا توانایی بهره گیری از منابع علوم ریاضی را مستقلا یا در ارتباط با ریاضیدانان داشته اند. به عبارتی، این استادان کامل با کسب علوم دقیقه و احاطه ضمنی بر آن، ارائه راهبرهای خلاقانه برای حل مسائل، این علوم را برای استفاده افراد صنف به زبان معماری و صناعات در عمل با توجه به مسائل اجرایی بازمی گرداندند.