آچمز حالت مهره ای است در شطرنج که میان مهره با ارزش تری ( به ویژه شاه) از یک سو و مهره تهدید کننده حریف قرار دارد، به نحوی که اگر ان مهره حرکت کند، مهره با ارزش تر در معرض تهدید یا کیش قرار می گیرد و ممکن است به وسیله حریف گرفته شود. غالبا آچمز را برای مهره حایل شاه به کار می برند، اما ممکن است گاهی برای حایل های مهره های با ارزش دیگری، چون وزیر، فیل یا اسب، هم به کار رود. اصطلاح دیگر پات می باشد. حالت یا وضعیت مهره ها در شطرنج که شاه یکی از دو حریف، بدون آنکه در معرض کیش باشد، قادر به حرکت نیست زیرا که هر حرکتی بکند کیش می شود و نوبت بازی با صاحب آن شاه است. این بازی به تساوی منجر می شود و هیچ یک از دو حریف برنده شناخته نمی گردد. همچنین پات صفت شطرنج بازی است که با حریف خود مساوی کرده باشد، خواه بر حسب توافق با او یا به علت آنکه هیچکدام از دو حریف به اندازه کافی مهره در صحنه نداشته باشند که بتوانند حریف خود را شکست دهند و بازی را به مات شدن شاه او منجر کنند، یا آنکه یک حریف ناچار شود که به شاه حریف خود کیش دائم بدهد، یعنی هر حرکتی که حریف بکند باز بتواند او را کیش بدهد، یا آنکه یکی از دو حریف یک وضعیت را در بازی بدون هیچ تغییری سه بار تکرار نماید و یا ۵۰ بار حرکت کند، اما از حریف هیچ مهره ای نگیرد و یا آنکه یکی از دو حریف فقط شاه برایش مانده باشد. اما حریف دیگر نتواند در ۱۶ حرکت او را مات کند. در قدیم در فارسی به جای پات، قایم می گفتند. اصطلاح دیگر شاه پیل است که به معنای کیش دادن شاه و زدن پیل است. وضعیت بازی شطرنج که شطرنج باز شاه حریف را کیش داده است و شاه حریف به ناچار به یکی از خانه های مجاور خود رفته است، زیرا که مهره ای که بتواند در برابر شاه آچمز کند ندارد و سپس بازی کن نخستین دوباره با همان مهره که قبلا کیش داده بود، به شاه حریف کیش دهد تا مجددا شاه به خانه مجاور برود و بازیکن نخستین در این حالت پیل حریف را ببرد.