مدارک مستند سازمان بهداشت جهانی حاکی است که علت مرگ بیش از نیمی از کودکان سوء تغذیه است و آنهایی که از سوء تغذیه جان بدر می برند از ناتوانیهای مغزی و فکری رنج می برند. کمبودهای تغذیه ای معمولا در شرایطی رخ می دهد که فقر اقتصادی همراه با مشکلات مسکن، بیسوادی پدر و مادر و اختلالات رفتاری و روانی وجود دارد. علاوه بر آن نداشتن عوامل تحریک کننده و تقویت کننده قوای فکری مزید بر علت است. در این شرایط کودکان در معرض انواع عفونتها و انواع کمبودهای غذایی قرار می گیرند، بطوریکه هر چه میزان فقر افزایش یابد، میزان فاکتورهای خطر برای صدمه مغزی هم بیشتر می شود. این کمبودها علاوه بر اثر مستقیم بر رشد و تکامل مغز موجب کاهش توان سیستم دفاعی بدن و در نتیجه حساسیت به بیماری های عفونی می گردند. بطور مثال ویتامین A علاوه بر اثر مستقیم بر سیستم دفاعی و سلامت مخاط ها به علت عارضه کوری ناشی از آن به طور غیر مستقیم نیز در تکامل مغزی کودکان موثر است.

شیوع انواع سوء تغذیه در کودکان ایرانی عبارت است از:
- تولد کودکان با وزن کم (کمتر از ۲۵۰۰ گرم) ۸درصد
- کوتاهی قد تغذیه ای حدود ۱۵/۹ درصد
- کم وزنی حدود ۱۰/۵ درصد
- لاغری حدود ۵/۶ درصد
- شدت و زمان کمبودهای غذایی: آثار منفی کمبودهای تغذیه بر تکامل مغزی به شدت کمبود و مدت آن بستگی دارد. برای هر ماده مغذی زمان حساس و آسیب پذیر خاصی وجود دارد. بطور مثال بیشترین عارضه کمبود ید در دوران جنین است و مهمترین عوارض سوء تغذیه در ماههای اول زندگی بجا می ماند. مبتلایان به اختلال رشد داخل رحمی و نوزادان کم وزن و نارس نسبت به کودکان دیگر ممکن است تاخیر جسمی و روانی و کاهش آی کیو را داشته باشند. همچنی علاوه بر صدمات احتمالی مغزی، شانس بروز بیماری های متابولیک و قلب و عروق هم در آنها بیشتر است.
- تغذیه با شیر مادر: شير مادر از نظر مواد غذايي و ايمني بخش براي نوزادان ايده آل است. شیر مادر بر آرامش جسم و روان کودک  و فعالیت های مغزی کودک تاثیر مثبت دارد که احتمالا" به دلیل نوع چربی های موجود در شیر مادر است. تحقیقات نشان داده است که تغذيه نوزاد با شير مادر به روش مكرر بر رشد جسماني نوزادان، تاثير دارد.
- کمبود آهن: ۱۸ تا ۳۸ درصد کودکان زیر پنج سال ایرانی دچار کم خونی هستند. علل کم خونی متعدد است ولی کم خونی ناشی از فقر آهن شایعترین نوع آن است. کمبود آهن در کارائی مغز کودکان اثر منفی دارد و کودکانی که در دو سال اول عمر دچار کمبود آهن بوده اند در سال های تحصیلی در مدرسه در دروس استدلالی مانند ریاضی نمرات پایین تری کسب کرده اند و در مجموع کارائی فکری و تحصیلی آنها کمتر بوده است. اگر کم خونی فقر آهن در اوایل شیرخوارگی بروز کند و مدتی هم طول بکشد، عوارض منفی برجای مانده آن بر فعالیت های مغزی با اصلاح کم خونی برطرف نمی شود.
- کمبود ید: کمبود ید شیوع فراوانی در دنیا دارد. کمبود ید در دوران جنینی و شیرخوارگی باعث عقب افتادگی ذهنی  می شود.
- کمبود روی: روی در ترکیب بیش از ۲۰۰ متالوآنزیم مشارکت و در بسیاری از فعالیت های متابولیکی نقش دارد که اهم آنها تامین سلامت پوست، مخاطها، تولید مثل، خون سازی، رشد و کارآیی و سلامت سیستم دفاعی است.

عوامل دیگری از جمله سوء تغذیه والدین، مراقبتهای مادر و کودک وتسهیلات و خدمات بهداشتی درمانی هم در سوء تغذیه دخلیند که بازتاب آن بصورت افزایش موارد مرگ و میر و ابتلا به بیماری منعکس می شود.عوامل موثر بر رشد فکری و مغزی کودکان در تصویر زیر نشان داده شده است:

برای اینکه کودکان به حداکثر کارائی فکری خود برسند توصیه های زیر پیشنهاد می شود:
۱- بارداری خواسته و با پیش بینی قبلی انجام شود.
۲- خدمات دوران بارداری در حد کافی، قابل دسترس و مناسب ارائه شود. به عنوان مثال، تغذیه مادر با موفقیت او در بارداری و زایمان و مراقبت از سلامت، رشد و پرورش جنین رابطه دارد. بنابر این آموزش جهت تنظیم یک برنامه غذایی متناسب در این دوران ضروری می باشد.
۳- زایمان در شرایط صحیح و به دست افراد آموزش دیده و با تجربه انجام گیرد.  بر اساس تحقیقات سزارين نقش عمده اي در تاخير شروع تغذيه با شير مادر و نيز قطع تغذيه انحصاري با آن و شروع شير خشک داشت لذا بايد تلاش نمود تا با كاهش موارد سزارين و نيز آموزش و همدلي با اين مادران در شروع شيردهي هر چه زودتر آنها، بتوان ميزان شيردهي موفقيت آميز را افزايش داد.
۴- خدمات دوران نوزادی که از حساس ترین دوران های زندگی است، صحیح و سریع فراهم باشد.
۴- خانواده ها نسبت به اهمیت ساعات و روزهای اول تولد آگاه شوند. هر نوزادی شانس اولین تماس با مادرش را  داشته باشد تا ضمن افزایش توان شیردهی مادر، ارتباط عاطفی بین مادر و فرزند نیز به حداکثر برسد.
۵- کلیه نوزادان از نعمت تغذیه با شیر مادر برخوردار شوند تا سلامت جسمی و روحی آنها تامین گردد.
۷- خانواده ها اهمیت تحریکات سمعی و بصریری، ناز و نوازش و ارائه حداکثر مهر و محبت به نوزادان و شیرخواران را به خوبی درک و بدون قید و شرط آن را در حداکثر توان خانواده اجرا نمایند.
۸- به نیازهای تغذیه ای هر کودک در تمام ابعاد با دقت توجه گردد.
۹- با توجه به اهمیت نکات فوق، طب کودکان به عنوان پایه و اساس سلامتی انسانها، هرچه بیشتر مورد توجه سیاست گزاران بهداشت و درمان کشور قرار گیرد.

۱۰-  با توجه به تاثير برخي از عوامل اقتصادي در شيوع و شدت سوء تغذيه لازم است بررسي و رسيدگي به اين مساله جزو اولويت هاي برنامه ريزي كشوري قرار گيرد تا بدين ترتيب از عوارض و مخارج درمان سوء تغذيه كاسته شود.
منابع:

مقاله اسلام و تغذيه با شير مادر، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره ۱۵، شماره۱

مقاله مقايسه تاثير تغذيه بر اساس تقاضا و تغذيه مكرر با شير مادر بر رشد نوزاد، مجله فیض، دوره ۵، شماره ۱

مقاله رابطه نوع زایمان بر موفقیت تغذیه با شیر مادر، مجله بیماری های کودکان ایران، دوره ۱۸، شماره ۱

مقاله بررسي رابطه شاخص هاي اقتصادي خانواده و سوء تغذيه كودكان، مجله فیض، دوره ۶، شماره ۱

مقاله سیمای تغذیه کودکان زیر ۵ سال استان سیستان و بلوچستان، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، دوره ۱۳، شماره۲

مقاله تاثیر آموزش بر رفتار تغذیه ای زنان باردار، مجله حیات، دوره ۱۵، شماره ۴

مقاله نگاهی به شرایط تغذیه ای کودکان ایران و آثار آن بر تکامل مغز، مجله بیماری های کودکان، سال ۱۴، شماره ۲